ΤΑ ΔΑΝΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΜΕΡΟΣ 1)

Πρόλογος Born in Greece:

Ο Αλέξης Κορδώνης κάνει ένα αφιέρωμα στα δάνεια της Ελλάδος ξεκινώντας απο τα δάνεια της ανεξαρτησίας και φτάνοντας έως τα δάνεια της περιόδου της Γερμανικής κατοχής. Το αφιέρωμα χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο αναφέρεται στα δάνεια της ανεξαρτησίας , στο δεύτερο καταπιάνεται με την περίοδο του Τρικούπη και πώς οδηγηθήκαμε στην ιστορική πλέον φράση “Δυστηχώς επτωχεύσαμε”. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος επικεντρώνεται στα εξοπλιστικά δάνεια του 1897-1992, στα προσφυγικά δάνεια 1923-1932 και τέλος στα δάνεια της Γερμανικής κατοχής.

Ο Αλέξης Κορδώνης αποφοίτησε απο το Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων το 2010. Σήμερα ζεί και εργάζεται στην Αθήνα.

   ΤΑ ΔΑΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ

Την περίοδο 1810-1831(ωρίμαση συνθηκών και έναρξη ελληνικής επανάστασης) η κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο έχει περιπλακεί. Η Οθωμανική αυτοκρατορία βιώνει την παρακμή στο στρατό και στους θεσμούς, η δύναμή της έχει εξασθενίσει. Συγχρόνως, η τσαρική Ρωσία αναζητά διέξοδο, ώστε να ξεπεράσει την εσωτερική κρίση (κίνημα Δεκεμβριστών) και η Γαλλία μετά την εσωστρέφεια της γαλλικής επανάστασης και τις ανακατατάξεις των ναπολεώντιων χρόνων επαναπροσδιορίζει και διεκδικεί τη θέση της στη Μεσόγειο, την οποία έχει καταλάβει εξολοκλήρου η Μ. Βρετανία.

            Όταν, λοιπόν, η ελληνική επανάσταση γίνεται αντιληπτό, ότι δεν μπορεί να καταπνιγεί εν μια «νυκτί», γεννάται μία μοναδική ευκαιρία. Μέσα από τον έλεγχο του νεοσύστατου ελληνικού κράτους να αποδυναμωθεί ένας δύσκολος συνομιλητής (Τουρκία) και να ελεγθεί μια νέα αγορά και ένα κερδοφόρο εμπορικό σταυροδρόμι. Αυτό θα επιτευχθεί με την οικονομική εξάρτηση του νεοελληνικού κράτους μέσα από τη σύναψη δανείων για στρατιωτικούς σκοπούς (συνέχιση εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα) ή αποκατάσταση.

           

Οι πρώτοι που αντιλήφθηκαν αυτή την ευκαιρία ήταν οι Άγγλοι χρηματιστές, οι οποίοι δέχθηκαν να χορηγήσουν δάνεια στους επαναστατημένους Έλληνες. Ένα τέτοιο εγχείρημα από πλευράς Άγγλων τραπεζιτών έχει διπλή ερμηνεία, α) ως πολιτική πράξη, αφού αναγνωρίζει την ελληνική επανάσταση και ανεξαρτησία β) οι τραπεζίτες ποτέ δε θα ρίσκαραν να χάσουν τα κεφάλαιά τους, αυτό σημαίνει, πως είχαν πληροφορίες ,ότι η βρετανική αυτοκρατορία ήταν θετικά διακείμενη προς την ελληνική επανάσταση ή καθοδηγούνταν από αυτήν.

           

Τελικά μετά από αρκετές άκαρπες προσπάθειες το Φεβρουάριο του 1824 συνήφθη το πρώτο «επαναστατικό» δάνειο μεταξύ της ελληνικής επαναστατικής κυβέρνησης και των τραπεζιτών του Λονδίνου «Υιοί Λώχμαν και Ο’ Μπράιαν». Το δάνειο έφθανε τις 800.000 λίρες με τιμή έκδοσης 59% και 5% ετήσιο τόκο επί της ονομαστικής αξίας. Επίσης 8.000 λίρες ως χρεωλύσια  (δλδ το 1% του δανείου) θα ετίθετο ως ετήσια πληρωμή των τόκων. Η προμήθεια των τραπεζών ορίσθηκε στο 3% και τα ασφάλιστρα της αποστολής στο 1,5%. Από το αρχικό ονομαστικό κεφάλαιο των 800.000 λ. Οι 472.000-455.000 λ. ήταν το ενεργητικό ποσό το οποίο θα λάμβανε η Ελλάδα, αν ληφθεί υπόψιν ότι  αφαιρέθηκαν 80.000 λ. ως προκαταβολή τόκων δύο ετών και 16.000 λ. ως χρεώλυτρα 2 ετών, το ποσό μειώνεται στις 360.000-350.000 λ. Τα  έξοδα του δανείου δεν σταματούν όμως εδώ, σε προμήθειες και πολεμοφόδια  καταβλήθηκαν 9.900 λ. , 5000 λ. για τα έξοδα της αποστολής που διαπραγματεύθηκε το δάνειο, 5.900 λ. στον Ορλάνδο (μεσάζοντα-τραπεζίτη), 4000 λ. ως αποπληρωμή του δανείου του Βύρωνα , 3.000 λ. για την ανακούφιση του Μεσολογγίου και 27.500 λ. για το δεύτερο δάνειο του 1825, σύνολο 55.000-60.000 λ. Άρα το ποσό που έφθασε στα ελληνικά ταμεία ήταν 310.000-300.000 λ., δηλαδή το 1/3 του ποσού που χρεώθηκε η επαναστατική κυβέρνηση. Ο χρόνος αποπληρωμής του δανείου ήταν τα 36 έτη και ως υποθήκη αυτού ορίσθηκαν οι εθνικές «γαίες»(εκτάσεις γης που ανήκαν στους Τούρκους και πέρασαν στα χέρια των επαναστατημένων Ελλήνων, αξίζει να σημειωθεί, ότι στην πορεία οι εκτάσεις αυτές δεν διανεμήθηκαν στο λαό, αλλά ιδιοποιήθηκαν από τους κοτζαμπάσηδες).

           

Παρά την σύναψη δανείου, οι ανάγκες των επαναστατικών δυνάμεων παρέμεναν τεράστιες .  Έτσι αποφασίσθηκε η σύναψη του δευτέρου δανείου μετά από ψηφοφορία που έλαβε χώρα  στις 13/07/24 . Το δάνειο αυτό το επιφορτίστηκαν  οι τραπεζίτες  Αφοί Ρικάρντο ( Ιάκωβος και Σαμιουέλ ) , με όρους εξίσου επαχθείς με αυτούς του πρώτου . Το αρχικό ονομαστικό κεφάλαιο  ανήρχετο  στις 20.000 λ. προς 55% της αξίας αυτής (δηλ. 1.100.000 λ. ) .Για χρεώλυτρα  ενός έτους καταβλήθηκε το ποσό των 20.000 λ. , για τόκους 2 ετών 200.000 λ., για  προμήθεια πληρωμής τόκων και έξοδα συναρμολόγησης 64.000 λ. , δηλ από το ονομαστικό ποσό των 2.000.000 λ. το πραγματικό ποσό έπεσε στις 816.000 λ. Από αυτές μόνο 232.600 λ. έφθασαν στις  επαναστατικές δυνάμεις εφόσον 210.000 λ. δόθηκαν για τα αγορά ομολόγων του πρώτου και δευτέρου δανείου και 400.000 λ. για στρατιωτικούς και ναυτικούς εξοπλισμούς . Αξιοσημείωτο  είναι ότι 232.600 λ. που έφθασαν χρησιμοποιήθηκαν για την χρηματοδότηση του εμφυλίου πολέμου μεταξύ της επαναστατικής κυβερνήσεως (στερεοελλαδιτών  οπλαρχηγών και πελοποννήσιων  οπλαρχηγών) .

           

Με τον εμφύλιο να μαίνεται , τον Ιμπραήμ να αλωνίζει την Πελοπόννησο , οι παραγωγικές εργασίες που θα επέφεραν χρήματα για την αποπληρωμή των δανείων έμειναν  σε δεύτερη μοίρα . Αποτέλεσμα αυτού η πρώτη πτώχευση της Ελλάδος το 1827 .

           

Οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν μπορούσαν να αφήσουν την «επένδυσή» τους να χαθεί. Με τη ναυμαχία στο Ναβαρίνο οριστικοποιούν την ανεξαρτησία της Ελλάδος και ως κυβερνήτη της τον Ιωάννη Καποδίστρια. Πρόθεσή του ήταν η σύναψη δανείου 60.000.000 χρυσών φράγκων υπό την εγγύηση των Δυνάμεων, ώστε να διακανονισθούν τα δύο πρώτα δάνεια. Δεν τα κατάφερε όμως.

           

 Το δάνειο αυτό (των 60.000.000 χρ. Φρ.) τελικά δόθηκε στην Ελλάδα το 1833 με την έλευση του Όθωνα. Ούτε αυτό χρησιμοποιήθηκε για παραγωγικούς σκοπούς και επιβάρυνε τον ήδη βεβαρυμμένο κρατικό προϋπολογισμό. Για μια ακόμα φορά τεράστια ποσά κρατήθηκαν για προμήθειες. Από το καθαρό κεφάλαιο των 56.948.546 δρχ., κρατήθηκε από τους τραπεζίτες για τόκους και χρεώλυτρα (μέχρι το 1843) το ποσό των 33.080.795 δρχ. Στην Ελλάδα δόθηκαν 23.867.751 δρχ., αλλά με την υποχρέωση να καταβάλλει στην Τουρκία το ποσό των 12.531.174 δρχ. για την εξαγορά της Φθιώτιδος. Από τα χρήματα που περίσσευσαν, 2.238.559 δρχ. δόθηκαν σε δανειστές προηγούμενων δανείων, οπότε το ποσό που μπήκε στα ελληνικά ταμία ήταν 9.098.017 δρχ.

           

Αυτά ήταν τα δύο επαναστατικά δάνεια και το πρώτο μεταεπαναστατικό που το συμπεριλαμβάνουμε στα επαναστατικά, επειδή συνδέεται χρονικά με τα προηγούμενα και έχει άμεση σχέση με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους και των συνθηκών διακυβέρνησής του.Τα πρώτα δάνεια εξασφάλισαν την ανεξαρτησία της Ελλάδος, συγχρόνως την οδήγησαν στην υποτέλεια και την εξωτερική διακυβέρνηση μέσω του οικονομικού εκβιασμού, αφού η εθνική γή χρησιμοποιήθηκε ως υποθηκευτική  βάση των δανείων.

           

Μέχρι το 1862 που ανατρέπεται ο Όθωνας, η Ελλάδα λόγω αφερεγγυότητας δεν δύναται να συνάψει άλλο δάνειο. Συγχρόνως, Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία και  Αυστρία (εντολοδόχος του Όθωνα) διαμορφώνουν την πολιτική της Ελλάδος και κάθε φορά που οι συμμαχίες αλλάζουν, μεταβάλλεται και η πολιτική της χώρας. Αυτό που δυστυχώς δεν επιδέχεται αλλαγή είναι η αδιαφορία των ελληνικών κυβερνήσεων και γενικότερα αυτών που κατέχουν την εξουσία, με αποτέλεσμα να μην ακολουθείται  μία βιώσιμη πολιτική, ώστε να μειωθούν τα χρωστούμενα ή έστω να επενδυθούν σωστά τα ήδη δανεισθέντα  για να μη χρειασθεί να δανεισθεί το κράτος με την πρώτη δυσκολία, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Τα όρια που έμεναν στους Έλληνες πολιτικούς ήταν να κινούνται κάτω από τη θέληση μίας εκ των Μεγάλων Δυνάμεων ή το πολύ να εκμεταλλεύονται τις αντιθέσεις αυτών.¹Όταν πάλι κάποιοι από τους Έλληνες πολιτικούς προσπαθούν να αντιδράσουν, αυτές βρίσκουν πάντα τρόπους να πραγματοποιούν τα σχέδιά τους ακόμα και με στρατιωτική κατάληψη της χώρας (1853).